Laatste waarnemingenMEI 2024 - 1

Wipneusgitje, klompvoetje en grote grijze bladloper: bijna helft Nederlandse zweefvliegen bedreigd

EIS Kenniscentrum Insecten Zie www.bestuivers.nl     

Vrijdag 3 mei 2024. Bijna de helft, 46 procent, van onze zweefvliegen is bedreigd of zelfs al verdwenen uit Nederland. Dit blijkt uit het Basisrapport voor de Rode Lijst Zweefvliegen 2023, die de minister voor Natuur en Stikstof onlangs aan de Tweede Kamer zond. De resultaten stemmen droevig.    

Zomerelfje, bergplatvoetje, groot gevlekt roetneusje: vrolijke namen voor prachtige zweefvliegen. Minder vrolijkmakend is de vaststelling dat dit drie van de dertig soorten zijn die inmiddels uit Nederland verdwenen zijn. Vele tientallen andere bedreigde soorten staan op het punt om de verdwenen soorten achterna te gaan. Dit geldt bijvoorbeeld voor de Friese bijvlieg, het ringpootroetneusje en de korte platbek. In totaal hebben 146 zweefvliegensoorten een min of meer bedreigde status. Dat is 46 procent van de soorten die beschouwd zijn voor de Rode Lijst.

Basisrapport voor de Rode Lijst Zweefvliegen 2023 (Bron: EIS Kenniscentrum Insecten)
Deze sombere cijfers zijn berekend door EIS Kenniscentrum Insecten in samenwerking met het Centraal Bureau voor de Statistiek in  het Basisrapport voor de Rode Lijst Zweefvliegen (pdf: 4,1 MB). Dit rapport is opgesteld in opdracht van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit.

Verspreidingsatlas Nederlandse zweefvliegen (Bron: EIS Kenniscentrum Insecten)
Gelijktijdig met het Basisrapport voor de Rode Lijst publiceert EIS Kenniscentrum Insecten ook een nieuwe Verspreidingsatlas Nederlandse zweefvliegen (pdf: 13,7 MB).

Wat zijn zweefvliegen?

Zweefvliegen zijn de helikoptertjes onder de vliegen: ze kunnen met hun razendsnelle vleugels stilstaan in de lucht, pijlsnel wegschieten en zelfs achteruitvliegen. Veel soorten lijken op bijen, hommels of wespen. Net als bijen zijn ze veel op bloemen te vinden en hierdoor zijn het belangrijke bestuivers. Ook de larven van zweefvliegen spelen belangrijke rollen in de natuur: veel soorten zijn bladluiseters, veel andere voeden zich met bacteriën in rottend organisch materiaal en weer andere hebben een plantaardig dieet. Uit Nederland zijn 347 verschillende soorten zweefvliegen bekend.

Het moerasplatvoetje (Platycheirus scambus) is een zweefvlieg van moerassen en oevervegetaties. De soort is in de afgelopen decennia zeer sterk afgenomen in Nederland en staat nu in de Rode Lijstcategorie 'Kwetsbaar' .

Wat is een Basisrapport Rode Lijst?

Voor het Basisrapport voor de Rode Lijst Zweefvliegen is gebruikgemaakt van een databestand dat meer dan één miljoen Nederlandse zweefvliegwaarnemingen telt. Het Centraal Bureau voor de Statistiek heeft rekenmethoden ontwikkeld om met deze data zo goed mogelijk de trends van de verschillende soorten te bepalen. Het jaar 1950 dient hierbij als referentiepunt: de fauna van toen wordt vergeleken met die van nu om vast te stellen hoe het met de soorten gaat.

Welke zweefvliegen zijn het meest bedreigd?

Zweefvliegen zijn onder te verdelen in groepen op basis van hun ecologische eigenschappen. Je kunt bijvoorbeeld kijken naar hun leefgebied (bossoorten, graslandsoorten, enzovoort) of naar de voedingsgewoonten van de larven (planteneters, bladluiseters, enzovoort). Het blijkt echter weinig uit te maken op welke manier je de soorten indeelt: met alle soortgroepen gaat het ongeveer even slecht. Wel valt op dat specialisten van, ofwel natte, ofwel droge gebieden vaker bedreigd zijn dan meer generalistische zweefvliegsoorten die zowel in droge als in natte gebieden voorkomen. Ook valt op dat er relatief weinig bedreigde soorten voorkomen in stedelijk en agrarisch gebied. Dit betekent niet dat het daar goed gaat met zweefvliegen, maar dat bedreigde soorten daar niets te zoeken hebben.

De bolle fopwesp (Chrysotoxum arcuatum) was vroeger een vrij algemene verschijning op de binnenlandse zandgronden, maar nu is het een echte zeldzaamheid in Nederland.

Hoe komt het?

Het basisrapport benoemt vier hoofdoorzaken van de achteruitgang van de Nederlandse zweefvliegendiversiteit: 1. intensivering van landschapsgebruik en landbouw, 2. eutrofiëring en verzuring door te hoge stikstofdepositie, 3. klimaatverandering en 4. pesticiden. Omdat deze oorzaken relevant zijn op een landelijke schaal, zijn ook maatregelen op landelijke schaal nodig. Daarnaast kunnen regionale en lokale maatregelen, bijvoorbeeld op het terrein van hydrologie, een beetje helpen de trend te keren. Met de huidige uitgangssituatie zijn de kansen op het stuiten van de achtergang van zweefvliegen in natuurgebieden het grootst en in landbouwgebieden het kleinst.

Hoe verder?

Naast het aanpakken van de oorzaken van de achteruitgang is het belangrijk om de ontwikkelingen in de zweefvliegenfauna te blijven volgen. Hoewel het aantal waarnemingen van zweefvliegen in recente jaren explosief is gestegen, is het grootste deel hiervan afkomstig van leken. Deze waarnemingen brengen beperkingen met zich mee bij het gebruik in trendanalyses. Die beperkingen maken het lastig om voor zowel zweefvliegen als bijen de doelstellingen van de Nationale Bijenstrategie te kunnen toetsen. Het Basisrapport voor de Rode Lijst Zweefvliegen doet daarom enkele concrete aanbevelingen om de kwaliteit van verspreidingsgegevens van zweefvliegen te verbeteren.

Verspreidingsatlas

De Verspreidingsatlas Nederlandse zweefvliegen verschijnt gelijktijdig met het basisrapport. Dit is de eerste keer dat er verspreidingskaartjes van alle Nederlandse zweefvliegen worden gepubliceerd sinds in 2009 het boek 'De Nederlandse zweefvliegen' verscheen. Op de kaartjes zijn verschillende symbolen gebruikt voor verschillende perioden sinds het jaar 1900, zodat ontwikkelingen in de verspreiding van de soorten goed te volgen zijn. In veel gevallen illustreren deze kaartjes helaas ook de achteruitgang van de Nederlandse zweefvliegenfauna

 Meer informatie

.

• Het Basisrapport voor de Rode Lijst Zweefvliegen (pdf: 4,1 MB).
• De Verspreidingsatlas Nederlandse zweefvliegen (pdf: 13,7 MB).

Tekst: Menno Reemer; John Smit; Theo Zeegers
  

In de Botanische Tuinen Utrecht hebben we vanaf 2 okt. 2023 de volgende 8 soorten zweefvliegen die op de  'Rode Lijst' staan op foto gezet. In de categorie 'Bedreigd' het bruin gitje en zomers doflijfje, in de categorie 'Kwetsbaar' het paddelstoelengitje, moerasgitje, melkelfje en het kaal doflijfje nog geen foto maar wordt hier overal op de boterbloemen gezien en zien we dan ook de komende weken. In de categorie 'Gevoelig' de geelbandwimperzweefvlieg, gewone korsetzweefvlieg en het scheefvlekplatvoetje.

01; Bruin gitje (Cheilosia latifrons) op dotterbloem en madeliefje, Botanische Tuinen Utrecht, 25 en 30 maart 2024. Rode Lijst zweefvliegen 2023, categorie  'Bedreigd'

02; Zomers doflijfje op meidoorn, Botanische Tuinen Utrecht, 18 april 2024. Rode Lijst zweefvliegen 2023, categorie  'Bedreigd'

Rode Lijst zweefvliegen 2023. In de categorie 'Kwetsbaar' het paddelstoelengitje, moerasgitje en melkelfje

03; Paddenstoelgitje (Cheilosia scutellata), Botanische Tuinen Utrecht, 5 okt. 2023. Rode Lijst zweefvliegen 2023, categorie  'Kwetsbaar'

04; Moerasgitje (Cheilosia fraterna), Botanische Tuinen Utrecht, 20 maart 2024. Rode Lijst zweefvliegen 2023, categorie  'Kwetsbaar'

05; Melkelfje (Melangyna umbellatarum), Botanische Tuinen Utrecht, 28 april 2024. Rode Lijst zweefvliegen 2023, categorie  'Kwetsbaar'

Rode Lijst zweefvliegen, 2023. In de categorie 'Gevoelig' de geelbandwimperzweefvlieg, gewone korsetzweefvlieg en het scheefvlekplatvoetje.

06; Geelbandwimperzweefvlieg (Dasysyrphus tricinctus), Botanische Tuinen Utrecht, 30 april 2024. Rode Lijst zweefvliegen 2023, categorie  'Gevoelig'

07; Gewone korsetzweefvlieg (Neoascia podagrica), Botanische Tuinen Utrecht, 20 april 2024. Rode Lijst zweefvliegen 2023, categorie  'Gevoelig'

08; Scheefvlekplatvoetje (Platycheirus peltatus), Botanische Tuinen Utrecht, 5 okt. 2023. Rode Lijst zweefvliegen 2023, categorie  'Gevoelig'

Woensdag 1, donderdag 2 en zaterdag 4 en zondag 5 mei 2024. In 2024 in totaal 79 soorten zweefvliegen op foto in de Botanische Tuinen Utrecht. Vanaf 2 okt. 2023 komen we dan op een totaal van 90 soorten zweefvliegen op foto.

We zoeken nog de 9 soorten die door derden in de Tuinen op de foto zijn gezet in de periode 2009- 2023. Nr. 1; boogkommazweefvlieg, 2; donker doflijfje, 3; donkere fopwesp, 4; gewone citroenzweefvlieg, 5; kaal doflijfje, 6; kustbijvlieg, 7; kleine langlijf, 8; platte zweefvlieg en nr. 9; zwartsprietbandzweefvlieg.

Dat is 99 in totaal. Op naar de 100 soorten zweefvliegen op foto in de Botanische Tuinen Utrecht in 2024. 

Op woensdag en donderdag was het zonnig en warm. De zweefvliegen en hommels zochten na 11.00 uur de schaduw op. Op donderdag 2 mei was het de eerste zomerse dag (vanaf 25.0 graden) het werd 26.0 graden in De Bilt. Het warmtedagrecord staat op 26.3 graden op 2 mei 1990.

Op zaterdag 4 en zondag 5 mei was het heerlijk zweefvliegenweer. Weinig wind en af en toe wat zon leverde resp. 4 en 2 soorten zweefvliegen op, waaronder op zaterdag een nieuwe soort nr. 28 in de Tuinen. 

Citroenpendelvlieg (vrouw), Botanische Tuinen Utrecht, 5 mei 2024. De 80e zweefvliegensoort op foto in 2024.

Vlinderstrikje (vrouw), Buitenfort Botanische Tuinen Utrecht, 5 mei 2024. De 79e zweefvliegensoort op foto in 2024. Nieuwe zweefvliegensoort nr. 28 in de Tuinen.

Hommelreus (man), Buitenfort Botanische Tuinen Utrecht, 4 mei 2024. De 78e zweefvliegensoort op foto in 2024.

Geel platvoetje (man), Botanische Tuinen Utrecht, 4 mei 2024. De 77e zweefvliegensoort op foto in 2024. Nieuwe zweefvliegensoort nr. 27 in de Tuinen.

Grote gouden bladloper (man), Botanische Tuinen Utrecht, 4 mei 2024. De 76e zweefvliegensoort op foto in 2024.

Witte reus (man), Botanische Tuinen Utrecht, 4 mei 2024. De 75e zweefvliegensoort op foto in 2024.

Menuetzweefvlieg (vrouw), Botanische Tuinen Utrecht, 2 mei 2024. De 74e zweefvliegensoort op foto in 2024.

Weidedoflijfje (man/vrouw), Ontdektuin Botanische Tuinen Utrecht, 4 mei 2024.

Onvoorspelbare bijvlieg (vrouw), met zwarte voorpoten en heldere vleugels, Rotstuin Botanische Tuinen Utrecht, 2 mei 2024. De overige 6 soorten bijvliegen die we in de Botanische Tuinen op foto hebben gezet zijn de blinde bij, bosbijvlieg, hommelbijvlieg, kegelbijvlieg, kleine bijvlieg en de puntbijvlieg. De kustbijvlieg maar (1 wrn.) en de veenbijvlieg is nog niet eerder in de Tuinen gezien. Dus wie weet. Goed opletten.

Grote narcisvlieg (man), Botanische Tuinen Utrecht, 4 mei 2024.

Kleine woudzwever (man), Botanische Tuinen Utrecht, 2 mei 2024.

Grofgestippelde platbek (vrouw), Botanische Tuinen Utrecht, 2 mei 2024. Zweefvlieg nr. 73 in 2024.Nieuwe zweefvliegensoort nr. 26 in de Tuinen.

Gewone langsprietplatbek, man (Pipizella viduata), Botanische Tuinen Utrecht, 4 mei 2024.

Grote narcisvlieg (man) op meidoorn, Botanische Tuinen Utrecht, 2 mei 2024

Boomhommel, Buitenfort, Botanische Tuinen Utrecht, 2 mei 2024. De hommel kwam aangevlogen en zocht de schaduw op in de vegetatie.

Zesvlekkige groefbij op herik, Botanische Tuinen Utrecht, 5 mei 2024.

Geelstaartklaverzandbij, Buitenfort Botanische Tuinen Utrecht, 5 mei 2024.

Grasbij, Buitenfort Botanische Tuinen Utrecht, 5 mei 2024.

Bruine rouwbij, Insectenweide Botanische Tuinen Utrecht, 4 mei 2024.

Tweekleurige zandbij, Rotstuin,  Botanische Tuinen Utrecht, 4 mei 2024.

Ranonkelbij op scherpe boterbloem, Ontdektuin Botanische Tuinen Utrecht, 4 mei 2024.

Groot koolwitje op zenegroen, Rotstuin,  Botanische Tuinen Utrecht, 4 mei 2024.

Azuurwaterjuffer, Buitenfort Botanische Tuinen Utrecht, 5 mei 2024.

Platbuik, Ontdektuin Botanische Tuinen Utrecht, 1 mei 2024

Glassnijder (man), Botanische Tuinen Utrecht, 2 mei 2024. De 1e voorbij zien vliegen op 29 april. Naast de smaragdlibel en de platbuik mijn 3e libellensoort in de Botanische Tuinen in 2024. Van de waterjuffers zagen we tot heden 5 soorten in 2024, de azuurwaterjuffer, bruine winterjuffer, lantaarntje, variabele waterjuffer en de vuurjuffer.

Konijn, Insectenweide Botanische Tuinen Utrecht, 4 mei 2024.

VERVOLG: APRIL 2024 - 6